kwaliteit

Ik had Zen and the Art.. al een tijdje links laten liggen. Dat was niet verstandig. Zen en ik hebben een hechte band opgebouwd in de loop der jaren en het is nooit goed zoiets te laten versloffen. Maar Zen en ik waren elkaar een beetje uit het oog verloren.


Of althans, ik had Zen uit het oog verloren. Want Zen stond netjes in mijn boekenkast. Een Nederlandse vertaling, in onooglijk kleine lettertjes met een oerlelijke Penguin cover (niet het plaatje hierboven).

Zen and the Art of Motorcycle Maintenance.

Als je het boek nog nooit hebt gelezen dan raad ik het je aan, maar aan de andere kant, er zijn mensen die er niets mee kunnen. Je bent Zen, of je bent het niet, het moet in je zitten, lijkt het.

Zoals al op het voorblad wordt aangekondigd heeft dit boek overigens niet zoveel te maken met Zen Boeddisme, en, volgens de schrijver, ook niet zoveel met Motorfietsen.

Het boek gaat over kwaliteit. En de reden dat ik het stof weer eens van de oude pocket afblies was dat ik op het moment wordt geacht les te geven over kwaliteit. Quality and Process Management. Ofwel, kwaliteitszorg en procesmanagement.

Alsof ik daar wat vanaf weet. Maar goed, dit is HBO, u wordt geacht zelf uw kennis op te doen beste student, ik ben hier om u te begeleiden, te 'coachen' in uw eigen leerproces, waarover u de regie voert. Zegt u maar wat u wilt leren...

Het boek Zen... draait op meerdere manieren om deze cursus heen en spookt al dagen door mijn hoofd. Ten eerste was Pirsig zelf een docent die aan de studenten de opdracht gaf een essay te schrijven van 350 woorden over de vraag: Wat is kwaliteit? Dat werd dus vanzelfsprekend ook de eerste opdracht voor mijn studenten. Pirsig's studenten Rhetorica kwamen er niet uit. Kwaliteit. Ze keken hem vuil aan op de gang en zaten nachtenlang zwoegend op hun essay: iedereen weet wel wat kwaliteit is, maar als je het probeer te definieren ben je verloren.

Vervolgens besloot Pirsig om studenten niet langer met een cijfer te beoordelen. Zijn redenering was als volgt: kwaliteit van studentenwerk wordt op de klassieke universiteit niet beoordeeld aan de hand van de intrinsieke kwaliteit van het werk zelf, maar aan de hand van objectief vastgestelde criteria. Definities dus. Objectieve criteria zijn echter fundamenteel kwaliteitsloos. Ze zijn de anti-kwaliteit. Toen Pirsig in een gedachtenexperiment alles in de wereld wegstreepte dat zou verdwijnen, als er geen kwaliteit meer zou bestaan, bleef juist de objectieve wetenschap, de rationaliteit, als enige over. Criteria waren dus wel het laatste wat je nodig had, als je de kwaliteit van iets wilde beoordelen. In het onderwijs had dit, aldus Pirsig, dan ook desastreuse gevolgen. In plaats van studenten die werkten vanuit een intrinsieke motivatie om zelf iets te leren, om zichzelf te ontwikkelen, kweekte de klassieke universiteit studenten die alleen maar wilden imiteren. Daar werden ze ook in getraind. Immers, de docent vertelde de studenten wat 'waar' was, (wat kwaliteit was) en als de studenten dat netjes imiteerden kregen ze een 6. Als ze het weigerden te imiteren kregen ze een onvoldoende. Het was haast nog een wonder dat de negens en de tienen, in zo'n dor en slaafs schoolklimaat nog de moeite namen hun best te doen en er zelf wat van te maken.

Pirsig voorspelde dat als je cijfers zou afschaffen, dat de slechte studenten dan het snelst zouden afvallen en de goede studenten zouden blijven. Dat was niet erg, want de slechte student zou ergens anders een zinvolle invulling van zijn leven vinden, bijvoorbeeld ergens in een fabriek als monteur. (stel). Deze monteur zou dan door te werken ontdekken dat hij eigenlijk best wel ideeen had over motoren, het maken van motoren en een fabriek van motoren, waar hij zelf werkte. Dat sommige processen misschien wel beter zouden kunnen worden, geoptimaliseerd zouden kunnen worden. Vervolgens zou deze ex-slechte student, vanuit zijn nieuwe zelf-ontdekte motivatie, de behoefte krijgen aan kennis, omdat hij ontdekte dat hij met zijn huidige kennis en vaardigheden te kort schoot om zijn ambities te verwezelijken. Dan zou hij auto-techniek gaan studeren, en later werktuigbouwkunde en misschien wel weer terugkeren op de universiteit, maar nu als een new-born student: leergierig en niet langer om de zes te halen maar om zijn eigen ontwikkeling te verwezelijken.

Je begrijpt, Zen... is een boek uit de jaren zeventig, toen de zon nog altijd scheen en de bloemen bloeiden.

Maar mijn vak Quality en Process Management wordt in de donkere herfst van 2005 gegeven.

Desalniettemin heb ik besloten de cijfers af te schaffen. Dat had overigens een andere reden dan het argument van Pirsig. In de kwaliteitszorg is het namelijk helemaal hip om organisaties zelf een oordeel over zichzelf uit te laten spreken. Of liever, kwaliteitszorg wordt vaak gedefinieeerd als: zeggen wat je doet en doen wat je zegt, zeg maar, een Rottterdamse Fortuyn-mentaliteit. Dat is overal nogal 'in' tegenwoordig. Het betekent bijvoorbeeld dat wij als opleiding worden beoordeeld op kwaliteitscriteria die we zelf hebben opgesteld. Dat is niet helemaal waar, het zijn criteria die de HBO-raad heeft opgesteld. Maar goed, dat "zijn" wij ook, want de HBO-raad dat zijn gewoon alle HBO's. Dus dat zijn wij zelf. En vervolgens worden we beoordeeld op de vraag of we de dingen die we beloven te doen ook echt doen. Dus we zeggen bijvoorbeeld: wij evalueren al ons onderwijs, en de kwaliteitscommissie (die duizenden euro's kost en hele dure lunches bestelt) komt dan langs en zegt: laat maar eens alle evaluatieverslagen zien dan. Dat is dan de beoordeling die wij krijgen.

Wij krijgen dus een cijfer op basis van criteria die we zelf hebben gedefinieerd. Een hoge kwaliteit is dus dat je ook echt doet wat je zegt dat je zou moeten doen, wat natuurlijk een volkomen inhoudsloze operationalisatie is.

Nou goed, dat vraag ik mijn studenten ook: definieer zelf maar hoe je beoordeeld wilt worden, en ik zal jou erop beoordelen. Ik ben benieuwd..

Mijn vraag is of Pirsig het hier nu wel of niet eens mee zou zijn. Het lijkt wel een beetje op wat hij betoogt, maar ik heb zo'n vaag vermoeden dat hij dat hele moderne kwaliteitszorggebeuren van tegenwoordig vreselijk zou vinden.

Toch het boek nog maar weer eens doorlezen...

lees het hele boek online