Even kijken...

In de krant stond een stukje van Hofland die een kind citeerde dat aan oudere mensen zou hebben gevraagd: “als jullie dan vroeger naar de radio luisterden, waar keken jullie dan naar”? Volgens Hofland wist niemand in zijn omgeving zich dat meer te herinneren. Maar zouden we het ooit geweten hebben? Keken mensen eigenlijk wel ergens naar, tijdens het luisteren? Ik was ooit bij een concert van DJ Tiesto. Dit is een heel beroemde man, dus de duizenden aanwezigen hadden zich in rijen opgesteld als tijdens een popconcert en keken naar de DJ alsof het een performer was die een optreden gaf. Maar we stonden in een disco, en DJ Tiesto zong niet en speelde ook geen gitaar en deed ook geen dansjes. Zijn linkerhand bewoog wat over de draaitafels en hij hield, met zijn hoofd wiegend op het ritme van de beats, met zijn rechterhand de koptelefoon tegen zijn oor geklemd. Dat was het. Visueel gezien sloeg het nergens op: waar keken we nou eigenlijk naar? Maar ja, het was een peperduur toegangskaartje, dus dan blijf je stug kijken, oook al is er niets te zien.

Wat mij met name interesseert is de vraag of visuele informatieverwerking meer energie kost – en dus ook meer vermoeidheid, agitatie, opgefoktheid, meer onrust, etc.. veroorzaakt dan het luisteren naar een voorstelling en het onderwijl nergens in het bijzonder naar kijken. Is het kijken naar TV ‘slechter’ dan het zomaar wat voor je uit kijken? Ik heb de indruk dat ik beter slaap als ik naar radio 1 geluisterd heb dan als ik naar Pauw en Witteman heb gekeken. (Gelukkig is het “seizoen” op de TV al weer afgelopen (april!) dus ik kan nu met een gerust hart dat ding uit laten staan).

Lezen is ook een activiteit waarbij je niet hoeft te kijken. Dat klinkt gek. Je gebruikt toch zeker je ogen? Ja, maar je hoeft niet te kijken. Je bent namelijk aan het lezen en tijdens het lezen heb je geen tijd om ergens naar te kijken. Waar zou je ook naar moeten kijken? Er is niets, alleen letters op papier. Dat klinkt nog steeds gek. Letters op papier, dat is toch visuele informatie? Daar moet je toch naar kijken om het te kunnen zien? Ok, toegegeven, je moet letters bekijken. Maar visueel gezien is het toch uiterst saaie ‘input’, eindeloos repetetief. Het lezen van woorden op papier is, puur visueel gezien, vergelijkbaar met een eindeloze rij betonpaaltjes waar je met de auto of trein langs raast. Altijd het zelfde, met af en toe minimale variaties op een thema. En wat ga je dan doen? Niet al die losse betonpaaltjes zitten bekijken zeker. Nee, al snel houdt het visuele brein het voor gezien en dwalen je gedachten af, naar hogere sferen. Patronen groeien en verdwijnen, mengen zich met je gedachten. Je ziet de witte stippen op elk paaltje aaneengeregen worden tot een lange streep en als de stippen niet op dezelfde hoogte zitten zie je de streep dalen en stijgen. En als de paaltjes en de stippen ineens ophouden kun je zonder veel moeite de streep weer terugherkennen in de witte baan op het fietspad dat plotseling verschenen is en naast je is komen ‘rijden’. Juist omdat letters op papier zulke eentonige reeksen patronen vormen, is er dus visueel gezien niet zoveel ‘te zien’, tijdens het lezen. Vandaar dat je je gedachten lekker kunt laten afdwalen naar de inhoud van de boodschap, de betekenis van de woorden dus. Behalve dan bij een beelddichter als Paul van Ostaijen, of bij een stripboek wellicht.

Toch is lezen veel vermoeiender dan TV kijken en dat merk je als je bijv ziek bent. Als ik vroeger ziek thuis was wilde ik nog wel eens TV kijken maar lezen, daar kreeg ik direct weer hoofdpijn van. Maar als ik lees voor het slapengaan is dat bevorderlijk voor mijn nachtrust, terwijl TV kijken me alleen maar geagiteerd maakt en zorgt dat ik minder goed slaap. En een stripboek, dat was ook weer makkelijker dan lezen. Er klopt nog niets van mijn theorie, dat is duidelijk. Bent u al moe geworden?