Maurice de Brain

Op mijn andere blog praat ik Engels, en bovendien ook wat uitvoeriger, iets wat sommigen er wellicht van weerhoudt het allemaal te gaan lezen.

Daarom een cognitief blogje tussendoor, hier, gewoon, gezellig, in het Hollands, op de oude vertrouwde plek. Hij is toch wel weer wat lang hoor...



Vandaag stond in de krant een ingezonden brief van Maurice de Hond over de invloed van opiniepeilingen op het stemgedrag van kiezers. Nou kan je daar een hoop over zeggen, en ook over Maurice zelf trouwens, maar wat ik er interessant aan vond was dat met de huidige technologische ontwikkelingen de opiniepeilingen steeds sneller en sneller worden uitgevoerd en beschikbaar gesteld aan de kiezer. Het verschil tussen huis aan huis, met papier, enqueteren, de resultaten handmatig tellen en verwerken en opsturen naar de krant, versus het verzinnen, uitvoeren en publiceren van een internet-opinie onderzoek op een en dezelfde dag maakt wel degelijk een verschil. Het is vergelijkbaar met het verschil tussen de manier waarop een plant zich aanpast aan de veranderende stand van de zon, versus de manier waarop het dier zich aanpast, door beweging, aan een veranderende omstandigheid in zijn omgeving. Het cruciale gereedschap van dieren is uiteraard hun brein, een complex orgaan dat hen in staat stelt zo snel en zo weidverspreid prikkels rond te zenden naar alle uithoeken van het lichaam. Het cruciale gereedschap van een moderne democratie, zoals Maurice dat zich voorstelt, is, uiteraard, Maurice.

Maurice The Brain

We kunnen de vergelijking tussen het bedrijf van Maurice de Hond en ons brein nog wel wat verder doorvoeren. Zo zijn er bijvoorbeeld mensen die denken dat ons brein alles 'voor ons bedenkt' en dat het dus het brein is dat eigenlijk de oorzaak is van alles wat wij doen en laten. Niets is minder waar. Het zou hetzelfde zijn als zeggen dat het Maurice de Hond is die zelf bedenkt en vertelt wat wij moeten stemmen in november. Nu gelooft Maurice dat zelf misschien wel een beetje, stiekem, en ook hier gaat de vergelijking met het brein op: ons bewustzijn is als de overmoed van Maurice, die de illusie creeert dat hij en hij alleen de oorzaak is van de stemuitslag. Maar zo werkt het dus niet.

In plaats daarvan moet je die opiniepeilingen misschien eerder bekijken in een 'cybernetische' context. Cybernetica is controle-theorie. Het betreft de principes en wetmatigheden die beschrijven hoe je systemen 'in bedwang' kunt houden. Een belangrijk begrip in de cybernetica is 'feedback': het idee dat informatie die uit het systeem zelf komt, weer terug dat systeem in wordt gevoerd. Dat geeft gekke effecten, zoals het piepen van je speakers als je er een microfoon voor houdt.

In de cybernetica is er al gauw sprake van twee of meer *niveau's van organisatie* binnen een systeem. Zo spreekt men vaak over een 'hogere orde' en een 'lagere orde' systeem. Een (niet zo goed) voorbeeld is het verschil tussen moleculen en atomen. Moleculen bestaan uit atomen, en het hele zaakje kun je dus op twee niveau's beschrijven: op het hogere orde molecuulniveau en het lagere orde atoomniveau (er is alleen geen feedback tussen beide systemen, voor zover ik weet, dus daarom is het geen goed voorbeeld)

In onze Mauriciaanse democratie vinden we ook een hogere orde- en lagere orde systeem terug. Hier vinden we op het lage niveau alle individuele stemmers en hun voorkeuren, en op het hoge niveau de informatie die Maurice heeft verzameld, verwerkt en gepubliceerd aan de hand van zijn opiniepeiling. De twee niveau's van organisatie hebben met elkaar te maken en beinvloeden elkaar. Zonder stemmers en voorkeuren zou er geen opiniepeiling mogelijk zijn: het hogere niveau is opgebouwd uit elementen van het lagere niveau. Alle werknemers van het bedrijf van Maurice zijn immers zelf ook stemmers op het lagere niveau. Maar georganiseerd als opiniebedrijf onstijgen ze dat niveau. Doordat zij, als team, van een grote steekproef informatie kunnen verzamelen en deze informatie kunnen samenvatten, en omdat zij de mogelijkheid hebben om via publicatiemedia deze informatie weer *terug te voeren* (feedback!) in het lagere systeem, is er een hogere orde 'controlesysteem' ontstaan. Dit systeem voert via de feedback die het levert een invloed uit op het gedrag van de eenheden op het lagere niveau (op ons, dus). De samengevoegde meningen van alle kiezers worden nu een nieuw, extra informatiekanaal, en dit kanaal wordt teruggevoerd in de hoofden van alle individuele kiezers en kan zo zijn eigen invloed uit gaan oefenen.

Er zit iets tautologisch in, nietwaar? Hoe kunnen wij onze stemvoorkeur nu laten bepalen door.... onze stemvoorkeur? Maar het is niet tautologisch als je bedenkt dat alle stemvoorkeuren uit het panel van De Hond worden samengevoegd tot een gemiddelde score op een aantal bepaalde categorieen. Op dat moment verandert de informatie wezenlijk: het hogere niveau voegt er iets aan toe: het categoriseert en filtert de informatie. We krijgen niet "de hele lijst met alle voorkeuren" te zien, maar een samenvatting er van. Het is deze, aangepaste informatie, die weer terug het systeem in wordt gevoerd. Ik word dan ook niet enkel beinvloed door *mijn eigen* voorkeur, maar ook door die van anderen, en dan ook nog eens weer in een soort hapklare samengestelde mix. Op die manier kan het hogere orde controle systeem (Maurice) het lagere systeem (alle stemmers) gaan beinvloeden - met als basimateriaal hun eigen stemmen! Merk wel op dat - in theorie - Maurice daar niets van zichzelf aan toe hoeft te voegen. Het bepalen van de categorieen en het berekenen van gemiddeldes zou geheel procedureel en objectief kunnen gebeuren. Ik heb het in deze blog dan ook niet over de subjectieve interpretaties en tactisch gekozen soundbites die mijnheer de Hond aan zijn informatie toevoegt als hij het nieuws zoekt, dat is weer van een heel andere orde...

Volgens mij is het brein niet veel meer dan een uitgebreide soort Maurice de Hond. Het bestaat niet uit twee, maar vele, hogere orde controlelagen. Geen enkele van deze lagen heeft het werkelijk voor het zeggen, en in die controlelagen wordt geen nieuwe informatie 'verzonnen'. Wat gebeurt is dat elke laag door middel van filtering en categorisatie een samenvatting maakt van de input die deze laag krijgt uit alle lagere kanalen (de stemmers). En vervolgens wordt deze samenvatting (de opiniepeiling) weer teruggevoerd het lagere systeem in om daar als een soort 'bias' te fungeren. Het zal de boel wel een beetje beinvloeden, maar niet zo dramatisch als we het tot nu toe wel eens hadden voorgesteld (het hogere brein als een soort autoritaire CEO die vanaf zijn stoel de hele boel loopt te commanderen, bijv).

Zo'n systeem werkt alleen maar, en hier komt de clou weer waar ik mee begon, als de *timing* precies goed is. Er moeten de juiste dynamiek van informatieuitwisseling zijn tussen het hogere orde en het lagere orde systeem. Je moet als 'hogere orde systeem' trager zijn dan het lagere orde systeem, want als je sneller bent, dan kan het lagere systeem jouw feedback niet verwerken. Maar je moet ook niet te traag zijn, want dan ben je altijd te laat met je adviezen. Dan is het systeem al weer verder, en loopt de boel in het beste geval alleen maar in het honderd. Zoals Maurice de Hond zei: in de tijd dat we met papier en pen werkten duurde het twee weken voor een peiling in de pers kwam. Kennelijk is dat een te lange doorlooptijd om echt invloed te hebben. De vraag is of een doorlooptijd van een dag, zoals nu het geval is bij peilingen via het internet, 'precies goed' is. Een andere vraag is, hoe je *dat* zou moeten onderzoeken. We zouden het natuurlijk aan het volk kunnen vragen wat zij er van denken...