Koffie(zet-) automaten zijn een geliefde hobby van mij. Wat je al niet van deze wondertjes der techniek kunt leren: de onderwerpen zijn schier oneindig. Neem nou de vraag die in de lucht hing dit paasweekend: Hebben Wij Een Vrije Wil? De Vrije Wil! Bij uitstek een onderwerp dat je kunt bespreken met behulp van een koffieautomaat. Let maar op...
Pasen
Laat me het onderwerp eerst even introduceren. Dit weekend was het Pasen, en wij kunnen onszelf dus al direct de vraag stellen: Besloot Jezus van Nazareth uit vrije wil om de martelaar van ons allen te zijn, of was het zo dat God, zijn Vader, dit het voor Hem besloot? Of, derde mogelijkheid, waren het toch de joden, die Hem - door massahysterie gedreven??? - publiekelijk veroordeelden?
In Gramsbergen
In Gramsbergen, waar Mirjam dit weekend in een huisje verbleef met haar familie, was de Vrije Wil ineens onderwerp van gesprek, althans dat vernam ik later, want ik zat zelf in de Ardennen met mijn goede vrienden Olv en Tycho. In Gramsbergen ging het over de vraag: worden de belangrijke zaken in het leven gestuurd door je eigen keuzes, of door de externe omstandigheden waar je (toevallig) in terecht komt? Een lastige kwestie. Er waren duidelijke voorstanders in beide kampen: De EigenKeuzenaren voerden een heftige discussie met de ExterneOorzakelijken. Vanochtend zat ik weer in de trein naar mijn werk. Was dat een vrije keuze? Geheel vrijwillig voelde het niet, om daar weer die drukke forenzentrein in te stappen. Maar ik had ook net zo goed thuis kunnen blijven, dus wie anders kon ik er de schuld van geven dan mezelf?
In Han
Meanwhile, In Han-sur-Lesse (van De Grotten Van-) bogen wij ons tijdens een fikse boswandeling over vergelijkbare dilemma's. Bijvoorbeeld: Wil je werken voor je geld of moet je werken voor je geld? (Precies, de Middeleeuwse Timmerman). We bespraken zelfs Sartre, van wie wij alledrie eigenlijk vrijwel niets weten, maar daarom niet getreurd, want ik kon melden dat hij het was die de mensheid voorhield dat een individu altijd fundamenteel gedreven wordt door een eigen, persoonlijk idee of visie op het leven. Althans zo had ik het begrepen van Lennart, die het weer had van zijn vriendin Leonne, die het van Sartre zelf had, geloof ik. Hoe dan ook, het lijkt me dat Sartre duidelijk aan de kant van de EigenKeuzenaren staat.
Ikzelf ben meer een ExterneOorzakelijke. Volgens mij hebben mensen vaak wel het idee dat ze zelf invloed hebben en eigen keuzes kunnen maken, maar is dat eigenlijk helemaal niet zo.
Wat mij doet denken aan een observatie die ik laatst deed en waar ik met Pim over heb gemaild, Misschien wel leuk om hier even te noemen. Het heeft er slechts zijdelings mee te maken, afijn, oordeel zelf:
De koffieautomaat
Er is hier op school een koffieautomaat, als je op koffie drukt valt er eerst een bekertje en daarna begint de koffie te lopen. Als er geen bekertje valt (of je pakt het snel weg) dan wordt dat geregistreerd door het infrarood-oogje, en dan valt er NOG een bekertje. Je kunt telkens bekertjes blijven pakken (een manier die gebruikt wordt als je bijv 4 lege bekertjes nodig hebt). het apparaat lijkt een beetje op de onder psychologen wel bekende kever die alsmaar weer terug naar zijn holletje loopt om een dekseltje te maken voor zijn hutje (wat trouwens een soort "broodjeaap-hoorcollege-anekdote bleek te zijn).
Goed.
Wat echter ook wel eens gebeurt is dat het bekertje niet helemaal goed valt en dan blijft wiebelen. als er dan koffie zou gaan lopen heb je kans dat het gaat spetteren. maar wat blijkt? het rode oog kan het bekertje niet goed detecteren omdat het wiebelt. Vervolgens valt er, dus, NOG een bekertje. Dat bekertje valt dan in het wiebelende bekertje met als gevolg dat het geheel weer netjes stil komt te hangen. Het oog detecteert dat, en de koffie begint te lopen.
Dit systeem maakt dus "gebruik" van truuk om zijn eigen onnauwkeurigheid op te lossen. Die truuk is niet van te voren bedacht, het blijkt toevallig te werken. Bovendien, de automaat heeft hier natuurlijk geen 'besef' van. Evolutionair gezien zou een dergelijke "toevallige truuk" wel in stand kunnen blijven omdat deze koffie-automaat het goed doet: hij levert de benodigde prestaties. Het zou dus ook best kunnen dat mensen, of andere dieren, een hoop van dergelijke toevallige truukjes in hun repertoire "hebben", ermee geboren worden of het altijd weer aanleren, en dat die truukjes ook echt structureel door ons gebruikt worden in het dagelijks leven.
Stel nu dat de koffieautomaat zich bewust werd van zijn eigen "truukje". Dan zou hij wel eens de gedachte kunnen krijgen dat hij het zelf bedacht had, dat het allemaal bewust gepland was! En dan zou het wel eens kunnen lijken of hier een zekere bewuste intelligentie achter schuil gaat. Als dat bij koffieautomaten zou kunnen gebeuren, dan zou het ook bij mensen kunnen gebeuren. En misschien is dat ook wel zo. Stel je voor dat wij helemaal niet zoveel (bewuste) invloed hebben op ons handelen, maar dat ons bewustzijn daar later een verhaaltje bij verzint dat ons doet geloven dat we het allemaal zelf bedacht en verzonnen hebben! Dat we dus denken: ik koop een Mars omdat ik daar zin in heb, terwijl je eigenlijk die Mars koopt omdat de marketingafdeling van Mars domweg heeft besloten dat jij hem moet kopen en vervolgens alle truuks uit de kast heeft getrokken die er zijn om er ook voor te zorgen dat jij hem koopt. En reken maar dat die truuks er zijn!
Er zijn zelfs diverse experimentele resultaten die aantonen dat we onbewust al een beslissing hebben genomen om iets te doen, voordat je bewust de beslissing neemt. HE? Ja lees die zin nog maar eens een keer. En als je er meer over wilt weten, lees dan bijvoorbeeld (link via Pim)
The mind's best trick, how we experience conscious will van Daniel M. Wegner
of, voor de ethische consequenties van dit soort onderzoek:
http://www.cogsci.ucsd.edu/~rik/courses/cogs200-w05/readings/GazzNeuroethicsJI-1.pdf
6 opmerkingen:
Dat de Marsmarketeur truckjes bedenkt om ons, de onschuldige-steeds-zwaarder-wordende-medemens, te laten geloven dat we zin hebben in een Mars staat wat mijn betreft vast. De marketeur is getraind in het 'laten geloven'.
Wat ik een enger idee vind is dat de mens zichzelf zo voor kan liegen. Zoals het koffieapparaat gaat geloven dat hij zelf met het idee is gekomen een tweede bekertje te werpen bij het wiebelen van de eerste. Wanneer we uitgaan van het princiepe dat wij als mens in staat zijn niet alleen een ander, maar ook onszelf te laten geloven, moeten we dan niet alles in twijfel trekken? Inderdaad! Wat dat betreft zijn er ook geen zekerheden. We kunnen ons eigen lichaam en geest voor de gek houden en dat doen we met zijn alle dagelijks.
Een voorbeeldje: Je zit aan de telefoon met een vriend die aan de andere kant van het land woont. Je hebt hem al in tijden niet gezien. Hij verteld dat zijn kinderen hoofdluis hebben en jij krijgt spontaan jeuk op je hoofd.
Een (helaas) veel vaker voorkomend voorbeeld: Iedere ochtend stap je in de trein om naar je werk te gaan. Je werkt veel en je werkt hard. Dit allemaal omdat je jezelf hebt wijsgemaakt dat je hier gelukkig van wordt. Je verdient immers geld, hebt zekerheden en kan je gezin onderhouden. Dat je gezin ondertussen uit elkaar dondert door gebrek aan communicatie, je zelf overspannen raakt van al dat werken en dat je geen tijd hebt om te genieten van je verworven kapitaal zijn zaken waar je geen rekening mee houd. Als je nou maar gelooft in het feit dat dit je gelukkig maakt, dan is dat zo! Duizenden mensen stappen iedere dag in die trein om dezelfde idealen na te streven om aan het eind van het liedje bedrogen uit te komen. Behalve…. behalve de middeleeuwse timmerman en de ballonvaarder anno 2005.
I hear-ya Roos!
Je kunt nog wel nadenken, volgens mij, over de vraag of de MT-cum-ballonvaarder zich niet net zo goed laat leiden door de gelegenheid die de omgeving hem biedt. Misschien gaat het dus niet zozeer over "Vrije Wil" en "Je droom achterna" als meer: "Hoe kun je met de stroom mee gaan en toch het idee hebben dat jij de stuurman van je rubberboot bent? (zie eerdere opmerking).
Overigens, nu je er over begon, het verhaal van de ballonvaarder zal ik binnenkort eens posten, want dat mag de overige lezers dezes niet onthouden worden (ik zal het anoniem houden natuurlijk)
En wat te denken van mensen die een geslaagde zelfmoordpoging doen. Dat lijkt toch wel op vrije wil. Want dit gedrag is tegen de natuur in. Het zou eigenlijk weggeselecteerd moeten worden maar toch gebeurd dat niet.
dat is wel een interessante ja, zelfmoord. vrije wil of niet? er is wel eens een verhaal geweest over van die knaag-beesten die zich met zijn allen over de rand heen het ravijn in storten, maar dat schijnt ook een broodje aap te zijn, weet jij daarvan tycho?
Ja, dat is een broodje aap van de bovenste plank. De filmploeg van Disney heeft het allemaal in scène gezet. Hier een uitleg http://www.snopes.com/disney/films/lemmings.htm
En hier een verhaal over de lemmings en hun natuurlijke populatie-fluctuaties.
http://www.advance.uconn.edu/2000/000612/00061214.htm
Onder "de kracht van de geest" valt wat mij betreft ook het placebo-effect van (natuurgeneeskunde) medicijnen. Elke chemicus kan je vertellen dat een verdunning van 1 miljoenste van de originele werkzame bestanddelen een nihil effect heeft op het menselijk lichaam (bijv. homeopathie druppels).
Het feit dat bij sommige patienten deze druppels wel werken, is volgens mij bewijs genoeg van onze eigen overtuigingskracht.
Een reactie posten